پرولاکتین ( Prolactin ) هورمونی است که از هیپوفیز(غده ای در مغز) ترشح می شود. هورمون پرولاکتین در طی دوران حاملگی و شیردهی افزایش می یابد. پرولاکتین به طور طبیعی در مقادیر کم در مردان و در زنان غیر باردار وجود دارد. نقش اصلی پرولاکتین، در روند شیردهی (تولید شیر پستان) است. میزان پرولاکتین معمولا در طول بارداری و درست پس از زایمان بالا است. در طی حاملگی، هورمونهای پرولاکتین، استروژن و پروژسترون، توسعه شیر پستان را تحریک می کنند. پس از زایمان، پرولاکتین به شروع و حفظ شیر پستان کمک می کند. آزمایش پرولاکتین آزمایش پرولاکتین یا آزمایش PRL برای تعیین سطح پرولاکتین خون انجام می شود؛ این آزمایش در کسانی انجام می شود که مشکوک به بالا بودن پرولاکتین باشند. یعنی خروج شیر از سینه (گالاکتوره ) ، تاخیر در پریود، اختلالات بینایی و. . . داشته باشد.
هم چنین از این آزمایش برای تشخیص ناباروری و ناتوانی جنسی در مردان، تشخیص ناباروری در زنان، تشخیص تومور تولید کننده پرولاکتین (پرولاکتینوما) و. . . درخواست می شود.
اثرات افزایش پرولاکتین در زنان:
– اختلالات تخمک گذاری – قطع یا نامنظمی دوره های قاعدگی – ترشح شیر از پستان ها در زمانی که در دوران بارداری یا شیردهی نیستند
اثرات افزایش پرولاکتین در مردان:
– اختلالات عملکرد جنسی – کاهش موهای بدن و توده عضلانی – تاخیر در بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی البته فردی که دارای یک تومور پرولاکتینومای بزرگ باشد ممکن است دچار سردرد و اختلالات بینایی شود.
علت‌ها و دلایل بالا بودن پرولاکتین چیست؟
علت اصلی آن اغلب وجود یک آدنوم در هیپوفیز (تومور خوش‌خیم در قاعده غده هیپوفیز) است؛ بنابراین توصیه میشود که برای تمام بیماران مبتلا به هایپرپرولاکتینوما، یک سی تی اسکن یا MRI از منطقه زین ترکی sella turcica نیز انجام شود.
این تومور یا توده‌ی اضافی میزان زیادی پرولاکتین تولید می‌کند.
پرولاکتینوما به دو دسته میکروآدنوما و ماکروآدنوما تقسیم میشود. میکروآدنوما، آدنومای کمتر از mm10 است و ماکروآدنوما، آدنومای بیشتر از mm10 است.
پرولاکتینوما علت 20-15 درصد موارد آمنوره ثانویه است. پرولاکتین ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد.
در بیماران مزمن کلیه به دلیل کاهش فیلتراسیون کلیوی، هایپرپرولاکتینمی دیده می‌شـود.
تروما و ضایعات نئوپلاستیک که منشاء قفسه صدری یا نخاع دارند به‌دلیل تحریک اعصاب حسی سبب هایپرپرولاکتینمی میشود. بیماری زونا هم به سببی که به اعصاب حسی این منطقه وارد می کند باعث افزایش پرولاکتین می شود.
این تومورها ممکن است کوچک یا بزرگ باشند ولی معمولا خوش‌خیم هستند، به این معنا که این بافت‌های اضافی، سرطانی نیستند.
درصورتی‌که این تومورها بسیار بزرگ باشند می‌توانند موجب بروز علائم دیگری مانند سردرد، اختلالات بینایی و یا هر دوی آن‌ها شوند.
برخی از داروها نیز می‌توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین خون شوند.
این داروها شامل مواردی می‌شوند که برای درمان بیماری‌های زیر تجویز می‌شوند:
- فشار خون بالا (مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم و متیلدوپا)
- افسردگی (داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای)
- زخم و سوزش سر دل (آنتاگونیست‌های ضد H2)
- بیماری رفلاکس معده (متوکلوپیرامید)
- انواع ضد دردهای مشتق شده از اوپیوم
- مشکلات روانی بسیار جدی (داروهای ضد روانپریشی مانند‌هالوپیدرول)
- علائم یائسگی (استروژن)
سایر علل بالا بودن پرولاکتین عبارتند از:
کم کاری تیروئید،
انواع تومورها و بیماری‌هایی که به غده هیپوفیز آسیب می‌زنند و یا انجام پرتودرمانی برای از بین بردن تومور‌هایی که در نزدیکی هیپوفیز هستند.
بیماری‌های مزمن کلیه و کبد.
در برخی موارد نمی‌توان هیچ علتی برای بالا بودن میزان پرولاکتین پیدا کرد.
علائم و نشانه‌های هایپر پرولاکتینمیا
هم در مردان و هم در زنان، بالا بودن پرولاکتین می‌تواند موجب نازایی، کاهش میل جنسی و کاهش تراکم استخوان‌ها شود.
علاوه بر این ممکن است علائم زیر در زنان ایجاد شود:
خشکی واژن که منجر به درد در هنگام دخول در هنگام برقراری رابطه جنسی میشود.
اختلالات قاعدگی: 10 الی 40 درصد زنان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی دچار آمنوره هستنـد، در 15% موارد آمنوره ثانویـه و 2% موارد الیگومنوره هایپرپرولاکتینمی دیده می‌شـود.
تولید شیر در سینه‌ها در حالی که شخص باردار یا در دوران شیردهی نیست که به آن گالاکتوره می گویند. تولید و جریان خودبخودی شیر از پستانها در 30% موارد دیده می شود، در 75% موارد هایپرپرولاکتینمی آمنوره و گالاکتوره بطور همزمان دیده می‌شـود.
علایم بالینی مربوط به اثرات افزایش سایز توده پرولاکتینوما شامل، اختلال بینایی، سردرد، سرگیجه ، تهوع و استفراغ می‌باشد.
افزایش پرولاکتین در مردان نیز ممکن است منجر به علائم ذیل شود:
- اختلالات نعوظ (بصورت داشتن مشکل در نعوظ آلت یا حفظ حالت نعوظ).
- بزرگ شدن سینه‌ها یا ژنیکوماستی.
- کاهش حجم عضلانی بدن و کم شدن موهای بدن.
- کاهش عملکرد گونادها،
بالا بودن پرولاکتین چگونه تشخیص داده میشود؟
برای تشخیص افزایش تولید پرولاکتین، از آزمایش خون استفاده میشود.
درصورتی که میزان پرولاکتین خون شخص بالا باشد، برای پی بردن به اولین علت افزایش پرولاکتین سطح هورمون های تیروئیدی اندازه گیری می شود.
در صورتی که مشکوک به پرولاکتینوما (تومورهای غده هیپوفیز) شویم، MRI درخواست میشود، تا وضعیت تومورهای غده هیپوفیز و اندازه آن‌ها بررسی شود.
- اندازه‌گیری پرولاکتین در اوایل صبح و در حال ناشتایی صورت می‌گیرد. پس از تحریک پستان، نزدیکی جنسی، ورزش و استرس و انجام معاینه ژنیکولوژیک نباید تست انجام شـود.
- اگر میزان پرولاکتین بیشتر از mU/L1000 باشد، گرافی از هیپوفیز جهت بررسی هیپوفیز انجام میشود. علایم موجود در گرافی هیپوفیز شامل بزرگ شدن خود هیپوفیز، دمینرالیزاسیون و فرورفتگی غیر متقارن نشان دهنده ماکرو آدنوما می‌باشد.
- امروز به جای انجام گرافی ساده جمجمه از CT اسکن یا MRI استفاده می‌کنیم در ضمن انجام MRI بهتر از CT اسکن است، MRI با استفاده از گادولینیوم در تشخیص ضایعات هیپوفیز بسیـار حساس است.
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام میشود؟
این آزمایش تنها چند دقیقه طول می‌کشد و نیازی به آمادگی خاصی قبل از انجام تست نیست، ولی بهتر است موارد ذیل رعایت شود:
- معمولا این تست سه یا چهار ساعت بعد از بیدار شدن در صبح انجام میشود.
- مانند سایر آزمایشات خون، توسط سرنگ از خون شما نمونه‌برداری میشود.
- مطمئن شوید که قبل از انجام آزمایش در مورد تمامی داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع داده‌اید تا تداخلات دارویی مدنظر گرفته شده و راهنمایی های لازم انجام شود.
- اختلالات خواب، استرس بالا و انجام ورزش‌های پرفشار نیز می‌تواند بر نتایج آزمایش تاثیرگذار باشد.
