خلاصه نکات کلیدی:
بیماری دنگی یک عفونت ویروسی است که از طریق گزش پشه ای به نام آئدِس به انسان منتقل می شود.
تقریبا نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به بیماری دنگی هستند، تخمین زده می شود که حدود ۱۰۰-۴۰۰ میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند.
بیماری دنگی در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری در سراسر جهان، بیشتر در مناطق شهری و نیمه شهری یافت می شود.
در حالی که بسیاری از موارد مبتلا به دنگی به صورت بدون علامت و یا با علائم خفیف هستند، این ویروس گاها می تواند سبب موارد شدیدتر و حتی باعث مرگ شود.
پیشگیری و کنترل بیماری دنگی وابسته به کنترل عامل انتقال آن ( پشه ی آئدس) است. درمان اختصاصی برای بیماری دنگی/ نوع شدید بیماری دنگی وجود ندارد. تشخیص زودهنگام بیماری و دسترسی به مراقبت پزشکی درست می تواند تا حد زیادی باعث کاهش مرگ و میر شود.
نگاه کلی:
بیماری دنگی ( تب استخوان شکن) یک بیماری ویروسی است که از طریق پشه به انسان منتقل می شود. این بیماری بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می شود.
بیشتر افرادی که دچار این بیماری می شوند بدون علامت خواهند بود. اما در بیماران علامتدار؛ تب بالا، سردرد، بدن درد، تهوع و راش پوستی از جمله علائم شایع هستند. اکثر بیماران در طی ۱ تا ۲ هفته بهتر می شوند اما علائم در برخی از بیماران شدید شده که لازم به دریافت مراقبت های بهداشتی در بیمارستان هستند.
در موارد شدید بیماری، تب دنگی ممکن است کشنده باشد.
شما می توانید با اجتناب از نیش پشه به خصوص در طول روز خطر ابتلا به تب دنگی را در خود کاهش دهید.
از آنجایی که بیماری دنگی درمان اختصاصی ندارد در حال حاضر این بیماری به صورت حمایتی و با داروهای مسکن کنترل می شود.
علائم:
اکثر بیماران مبتلا به تب دنگی یا بی علامت هستند و یا دچارعلائم خفیف بیماری می شوند که در طی یک تا دو هفته بعد از ابتلا بهبود پیدا می کنند. به صورت نادر، دنگی می تواند فرم شدیدی از خود را بروز دهد و منجر به مرگ شود.
اگر بیماری علامتدار شود، علائم معمولا ۴ تا ۱۰ روز بعد از عفونت شروع می شود و ۲ تا ۷ روز طول می کشد.
این علائم شامل موارد زیر است:
تب بالا ( >۴۰ درجه)
سردرد شدید
درد پشت چشم ها
درد های عضلانی و استخوانی
تهوع
استفراغ
غدد لنفاوی برجسته
راش پوستی
بیمارانی که برای بار دوم به این بیماری مبتلا می شوند در ریسک بیشتری از ابتلا به نوع شدید از این بیماری هستند.
علائم دنگی شدید معمولا بعد از برطرف شدن تب در بیماران بروز می کند:
دردهای شدید شکمی
استفراغ های مداوم
تنفس های سریع
خونریزی از لثه و بینی
خستگی
بی قراری
دیدن خون در مدفوع و استفراغ
تشنگی زیاد
رنگ پریدگی و سردی اندام ها
احساس ضعف و بی حالی
بیماران با علائم بالا باید هر چه سریع تر برای دریافت مراقبت های بهداشتی به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه کنند.
ضعف و خستگی بیماران ممکن است تا چند هفته بعد از بهبودی نیز باقی بماند.
تشخیص و درمان:
در حال حاضر درمان اختصاصی برای این بیماری وجود ندارد. تمرکز درمان بر روی تخفیف و کنترل درد است. بسیاری از موارد تب دنگی با درمان های کنترل درد و مسکن در منزل درمان می شوند.
استامینوفن اغلب برای کنترل درد در این بیماران استفاده می شود. از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID ها) مانند ایبوپروفن و آسپرین اجتناب می شود چرا که می توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.
برای بیمارانی که به نوع شدید بیماری مبتلا هستند بستری در بیمارستان ضرورت دارد.
انتقال بیماری:
انتقال از طریق گزش پشه:
ویروس دنگی از طریق گزش پشه ی ماده ی آلوده به نام Aedes aegypti به انسان منتقل می شود. گونه های دیگر که دارای ژنوم Aedes هستند نیز می توانند عامل انتقال بیماری باشند، اما سهم آنها در انتقال بیماری در اولویت های بعدی قراردارد. در هر حال، در سال ۲۰۲۳ در اروپا افزایش بیماری دنگی توسط ناقلی از گونه ی دیگر به نام Aedes albopictus دیده شد.
بعد از گزش یک فرد آلوده، ویروس در روده ی پشه ی آلوده تکثیر می شود و سپس به بافت های ثانویه مثل غدد بزاقی منتقل می شود. مدت زمان تغذیه ی ویروس توسط پشه و انتقال واقعی آن به میزبان جدید را دوره ی اینکوباسیون خارجی می گویند ( extrinsic incubation period). این دوره در دمای محیط ۲۵ تا ۲۸ درجه ی سانتی گراد، حدودا ۸ تا ۱۲ روز طول می کشد. عوامل متعددی بر طول این دوره موثر است. عوامل دیگری مثل ژنوتایپ ویروس، نوسانات دمای روزانه و غلظت اولیه ویروس می تواند بر روی زمان انتقال ویروس توسط پشه موثر باشد. وقتی پشه یکبار مبتلا به ویروس دنگی شود، می تواند تا پایان عمر خود ناقل آن ویروس باشد.
انتقال انسان به پشه :
پشه ها می توانند با گزش بیمارانی که مبتلا به ویروس دنگی هستند آلوده شوند. این افراد می توانند شامل بیمارانی باشند که بی علامت یا علامتدار هستند.
انتقال انسان به پشه می تواند از ۲ روز قبل از بروز علائم بیماری تا ۲ روز بعد از بر طرف شدن تب باشد.
ریسک ابتلای پشه به ویروس به میزان viremia ( وجود ویروس در خون) و تب بالا در بیمار بستگی دارد. از سوی دیگر، سطح بالای آنتی بادی های اختصاصی ویروس (DENV-specific) در خون با کاهش ریسک ابتلای پشه به ویروس دنگی مرتبط است.
در اکثر افراد به طور متوسط مدت زمان viremia تقریبا ۴ تا ۵ روز است، اما به طور کل می تواند تا ۱۲ روز طول بکشد.
انتقال به مادر:
راه اصلی انتقال ویروس دنگی دربین انسان ها از طریق گزش پشه ی ناقل است. اما شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهد احتمال انتقال ویروس از مادر باردار به جنین نیز وجود دارد. درحالی که، احتمال انتقال از مادر به جنین کم است و ریسک ابتلا با طول مدت بیماری در دوره ی بارداری مرتبط است. وقتی مادر بارداری مبتلا به بیماری دنگی می شود، ممکن است با عوارضی همچون زایمان زودرس، تولد نوزاد با وزن کم، دیسترس جنینی مواجه باشد.
راه های دیگر انتقال:
موارد نادری از انتقال بیماری از طریق فرآورده های خونی، انتقال خون و اهدای عضو هم گزارش شده است. انتقال بیماری در بین پشه ها نیز دیده شده است.
ریسک فاکتور ها:
سابقه ی ابتلا به ویروس دنگی ریسک ابتلا به نوع شدید این بیماری را افزایش می شود.
شهرنشینی با انتقال این بیماری از طریق عوامل اجتماعی و محیطی متفاوت مرتبط است. عواملی مثل: تراکم جمعیت، پویایی انسانی، دسترسی به منابع آب قابل اطمینان، ذخیره ی درست آب و … .
ریسک جمعی ابتلای به دنگی همچنین به اطلاعات افراد، نگرش و عملکرد در مقابل این بیماری مرتبط است. اطلاعاتی مربوط به ذخیره ی آب، نگهداری از گیاهان، مراقبت از خود در مقابل نیش پشه و … می تواند در ریسک ابتلا به بیماری موثر باشد.
پشه ی ناقل می تواند با آب و هوا و محیط جدید وفق پیدا کند. تعامل بین پشه ی ناقل، محیط و میزبان یک تعامل پویا است.
در نتیجه، ریسک ابتلای بیماری می تواند با تغییرات آب و هوایی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، در کنار افزایش شهرنشینی و جا به جایی جمعیت تغییر کند.
پیشگیری و کنترل:
پشه هایی که باعث انتقال بیماری دنگی می شوند در طول روز بیشتر فعال اند.
با رعایت موارد زیر ریسک ابتلای بیماری در خودتان را کاهش دهید:
پوشیدن لباس هایی که تا جای ممکن تمام بدن را بپوشاند
استفاده از پشه بند به خصوص هنگام خوابیدن در طول روز
استفاده از توری برای پنجره ها
استفاده از مواد دافع حشرات و حشره کش ها
نکاتی در جهت جلوگیری از تکثیر پشه ها:
جلوگیری از ایجاد محل های تخم گذاری حشره ها با اصلاح زیست محیطی
دفع صحیح زباله های جامد و جلوگیری ازتجمع آب زباله ها در محیط
پوشاندن، خالی کردن و تمیز کردن منبع های ذخیره آب خانگی به طور هفتگی
استفاده از حشره کش های مناسب برای منابع ذخیره آب خارج از منزل
اگر مبتلا به تب دنگی شدید، رعایت موارد زیر توصیه می شود:
استراحت کنید،
آب و مایعات فراوان بنوشید،
برای تسکین درد از استامینوفن استفاده کنید،
از مصرف مسکن های ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین پرهیز کنید،
مراقب علائم مربوط به نوع شدید بیماری باشید و در صورت پیشرفت بیماری به نوع شدید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید.
