نگاه کلی:
بیماری سل توسط باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب ریه ها را درگیر میکند که اصطلاحا به آن سل ریوی می‌گویند. همچنین می‌تواند قسمت‌های دیگری از بدن مانند مغز، کلیه‌ها، غدد لنفاوی و ستون مهره‌ها را نیز درگیر کند؛ در این صورت به آن سل خارج ریوی گفته می‌شود. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، هر ساله ده میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می‌شوند. علی رغم اینکه این بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان است، سالانه یک و نیم میلیون نفر به دلیل ابتلا به بیماری سل جان خود را از دست می‌دهند. در ایران استان‌های سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزان بروز و مرگ و میر را داشته‌اند.
علائم:
سل فعال ریوی می‌تواند دارای علائم زیر باشد؛
سرفه‌های مزمنی که بیشتر از سه هفته طول می‌کشد
درد قفسه سینه
سرفه‌های شدید که همراه با خلط خونی است
ضعف و بی حالی
خستگی
بی‌اشتهایی
تب و لرز
تعریق شبانه
علائم بیماری در بیماران مبتلا به سل خارج ریوی طیف گسترده‌ای از علائم را در بر می‌گیرد؛
برجسته و دردناک شدن غدد لنفاوی زیر پوست،
وجود خون در ادرار که می‌تواند نشان دهنده‌ی درگیری کلیه‌ها باشد،
سردرد، کاهش سطح هوشیاری و سفتی گردن که نشان‌دهنده ی درگیری سیستم عصبی است،
کمردرد در صورت درگیری ستون مهره‌ها،
خشونت و گرفتگی صدا در درگیری حنجره
و غیره.
اغلب این علائم ممکن است تا ماه‌ها به صورت خفیف بروز کند که سبب مراجعه دیرتر بیماران به پزشک و انتقال آن به افراد دیگر می‌شود.
در مواردی، باکتری عامل سل در بدن انسان وجود دارد ولی مبتلایان بی‌علامت هستند و نمی‌توانند این بیماری را به دیگران منتقل کنند که در این صورت به آن سل غیر فعال گفته می‌شود. البته باید در نظر گرفت که بدون درمان، سل غیرفعال نیز می‌تواند به فرم فعال تبدیل شده و سبب ایجاد علائم در بیماران شود.
روش انتقال بیماری:
بیماری سل می‌تواند به دنبال سرفه و عطسه‌ی فرد مبتلا، از طریق ذرات آلوده‌ی موجود در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل شود. این ذرات آلوده می‌توانند تا ساعت ها معلق در هوا باقی بمانند، بنابراین شانس انتقال در محیط های بسته و بدون گردش هوا بیشتر است. افراد سالم با تنفس هوای آلوده به این ذرات، به این بیماری مبتلا می شوند.
تشخیص:
در ایران بیماریابی به صورت غیرفعال و توسط پرسنل مراکز بهداشتی و درمانی انجام می شود؛ از افراد مشکوک به سل ریوی سه نمونه ی خلط صبحگاهی گرفته می شود و به آزمایشگاه ارسال می شود؛
نمونه ی اول در مراجعه ی اول، نمونه ی دوم صبح روز بعد و نمونه ی سوم در مراجعه ی روز دوم و پس از تحویل نمونه ی دوم گرفته می شود. در صورتی که دو نمونه از سه نمونه مثبت باشد فرد بیمار تلقی می شود.
تشخیص سل خارج ریوی مبتنی بر آزمایشات باکتریولوژیک بافت شناسی و سایر روش های تکمیلی است.
درمان:
این بیماری قابل درمان است و دوره ی درمان در بیماران به طور معمول شش ماهه است. ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول و پیرازینامید داروهای مورد استفاده در درمان هستند.
درمان در دو مرحله انجام می شود؛ ۱- مرحله ی حمله ای و با درمان چهار دارویی که در طی مدت دو ماه انجام می شود.
۲- درمان نگه دارنده که به صورت دو دارویی است و به مدت چهار ماه ادامه دارد. در صورت بروز عوارض دارویی، ابتلا به برخی بیماری ها مانند هپاتیت، برخورد با بیماران و طول دوره ی درمان متغیر خواهد بود.
پیشگیری:
بهترین راه برای پیشگیری، شناسایی بیماران مبتلا به سل ریوی و اسمیر مثبت، ایزوله کردن و درمان به موقع آنها است. در ایران تزریق واکسن BCG در بدو تولد برای همه ی نوزادان انجام می شود که می تواند از ابتلای بیماران به فرم های شدید و منتشر این بیماری جلوگیری کند.
منبع:
